ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΠΕΝΘΟΣ

Παιδιά και πένθος

Συνήθως τα παιδιά έχουν µεγαλύτερη εξοικείωση µε την έννοια του θανάτου, απ’ όσο νομίζουμε. Ο θάνατος υπάρχει µέσα στα παραμύθια, στα παιχνίδια τους και µέσα στην καθημερινή τους ζωή.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, αν και αντιλαμβάνονται την απουσία ενός σημαντικού προσώπου από το περιβάλλον τους, δεν κατανοούν όμως την οριστικότητα του θανάτου. Πιστεύουν, ότι αυτός που πέθανε μπορεί να γυρίσει ή ότι εξακολουθεί να ζει, να σκέπτεται και να αισθάνεται εκεί που βρίσκεται. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας κατανοούν, ότι ο θάνατος είναι ένα µη αναστρέψιμο γεγονός, αλλά πιστεύουν, ότι συμβαίνει µόνο στους άλλους. Οι έφηβοι συνειδητοποιούν, ότι όλοι οι άνθρωποι, όπως και οι ίδιοι, είναι θνητοί. Επίσης, είναι σε θέση να δώσουν μεταφυσικές και συμβολικές ερμηνείες στο θάνατο. Ωστόσο, θα πρέπει να τονίσουμε, ότι εκτός από την ηλικία, σημαντικό ρόλο στην κατανόηση της έννοιας του θανάτου παίζουν η νοητική και συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, η προσωπικότητά του, το περιβάλλον όπου ζει, καθώς και οι προσωπικές του εμπειρίες σε σχέση µε το θάνατο.

Tα παιδιά διαθέτουν περιορισμένη δυνατότητα αντοχής του συναισθηματικού πόνου, που σημαίνει ότι δεν μπορούν να βιώνουν μεγάλες περιόδους πένθους  και έτσι θρηνούν κατά διαστήματα  - τη μια στιγμή μπορεί να είναι θλιμμένα, την ακριβώς επόμενη να παίζουν ή να γελούν, χωρίς να σημαίνει ότι αδιαφορούν ή ότι έχουν «ξεπεράσει» τη λύπη τους.

Όταν ενημερώσετε το παιδί για τον θάνατο:

• Χρησιμοποιήστε τις σωστές λέξεις. Χρησιμοποιήστε λέξεις όπως «πέθανε», «θάνατος» και όχι διφορούμενες, ασαφείς εκφράσεις, όπως «χάθηκε», «έφυγε», «τον πήρε ο Θεός», κλπ. Οι διφορούμενες ή ασαφείς εκφράσεις συχνά παρερμηνεύονται, ιδιαίτερα από μικρότερα παιδιά, που δυσκολεύονται να κατανοήσουν ότι ο θάνατος είναι οριστικός.
• Μην ωραιοποιείτε την πραγματικότητα του θανάτου. Η πραγματικότητα, αν και οδυνηρή, δεν αλλάζει. Μπορείτε να εξηγήσετε τι συμβαίνει, όταν πεθαίνει κάποιος, λέγοντας για παράδειγμα, ότι "το σώμα του σταματά να λειτουργεί, η καρδιά του δεν χτυπάει πια, δεν σκέπτεται, δεν αισθάνεται. Βάζουμε το σώμα σ’ ένα κουτί που το λέμε φέρετρο και το θάβουμε στη γη, στο νεκροταφείο". Οι μεταφυσικές ερμηνείες είναι δυσνόητες για τα πολύ μικρά παιδιά, καθώς τα παιδιά έχουν την τάση να κατανοούν αυτά που τους λέμε µε κυριολεκτικό τρόπο. Επομένως, πρώτα θα πρέπει να τα βοηθήσετε να καταλάβουν την οριστική παύση των οργανικών λειτουργιών και το µη αναστρέψιμο του θανάτου (ότι δηλαδή, δε θα ξαναδούμε ποτέ σ’ αυτή τη ζωή αυτόν/αυτήν που πέθανε) και µόνο όταν ρωτήσουν τι συμβαίνει µετά το θάνατο, μoιραστείτε μαζί τους τις προσωπικές σας θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις.
• Δώστε στο παιδί τη δυνατότητα να εκφράσει τα συναισθήματά του, όποια και αν είναι αυτά. Είναι σημαντικό να νιώθει ελεύθερο να εκφράσει αυτό που αισθάνεται. Σεβαστείτε όμως και τη σιωπή του, όταν επιλέγει να µη μοιραστεί αυτό που νιώθει. ∆ιαβεβαιώστε το, ότι θα είστε πάντα διαθέσιμοι όταν αισθανθεί έτοιμο να μιλήσει.
• Δείξτε κατανόηση και αποδοχή. Ακούστε µε προσοχή χωρίς να το κρίνετε και χωρίς να του λέτε, πώς πρέπει να αισθάνεται ή πώς πρέπει να σκέφτεται. Δείξτε κατανόηση απέναντι σε συναισθήματα θυμού ή αρνητικές σκέψεις που μπορεί να έχει.
• Μοιραστείτε μαζί του και τα δικά σας συναισθήματα και σκέψεις. Μη διστάζετε να κλάψετε μαζί µε το παιδί, εάν έτσι νιώθετε. Η ανταλλαγή αυτή συχνά το βοηθάει να εκφραστεί και να αισθανθεί, ότι δεν είναι µόνο στον πόνο του. Ταυτόχρονα λειτουργείτε ως θετικό πρότυπο, καθώς µε τον τρόπο αυτό το παιδί συνειδητοποιεί, ότι αποδέχεστε και τα δικά σας και τα δικά του οδυνηρά συναισθήματα.
• Επιβεβαιώστε στο παιδί ότι το αγαπάτε. Με λόγια, µε µια αγκαλιά ή µε ένα χάδι δείξτε το ενδιαφέρον και την αγάπη σας. Έτσι, μειώνονται τα έντονα συναισθήματα ανασφάλειας, που συχνά κυριεύουν τα παιδιά που έρχονται αντιμέτωπα µε µια απώλεια.

Σε περίπτωση που έχετε απορίες ή σας προβληματίζει κάποιο σχετικό θέμα,  μπορείτε να απευθυνθείτε στην Επιτροπή Διεπιστημονικής Υποστήριξης του Σχολείου μας (Διευθυντή, εκπαιδευτικό ειδικής αγωγής, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό).

Βιβλιογραφία:

Παπαδάτου, Δ., Μαμαντάκη, Ε., Παπάζογλου, Ε., Ράλλη, Ε. και Νίλσεν,  Μ. (2008). Στηρίζοντας το παιδί που θρηνεί τον θάνατο του αγαπημένου προσώπου. Αθήνα: Μέριμνα.

Webb, N. B. (2010).The child and death.In N. B. Webb, Helping Bereaved Children: A Handbook for Practitioners, 3rd Edition (pp.3-21). New York: The Guilford Press.

• Προηγούμενο
• Επόμενο